Handelen

Handelen als er een integriteitskwestie speelt

Besef dat de bal bij u ligt wanneer een wethouder, raadslid of burgerraadslid onder vuur komt te liggen vanwege een integriteitskwestie.

De burgemeester is verantwoordelijk voor de gang van zaken bij een mogelijke schending door een politicus. De gemeentesecretaris is bij mogelijke ambtelijke schendingen het bevoegde gezag. Toch is het verstandig ook daarbij betrokken te blijven, omdat voor de burger de gemeente één geheel is.

Indien u een protocol heeft opgesteld hoe om te gaan met integriteitsschendingen, houd u hier dan aan. En volg anders de stappen zoals geformuleerd door het SIPA of door een collega-gemeente.

Realiseer u dat iets vaak complexer ligt dan het in eerste instantie lijkt en ga zorgvuldig te werk.

Houd u aan het afgesproken protocol/agreement. Wees terughoudend met oordelen. Bedenk dat een ondoordachte beschuldiging verregaande consequenties kan hebben. Wees alert op politiek spel als integrititus: iemand - zonder bewijs en in het openbaar - beschuldigen van een integriteitschending waardoor deze persoon - voordat het bewezen is - door media/omstanders ‘veroordeeld’ kan worden en daarmee politiek uitgespeeld is. Wees ook alert op polarisatie, wat vaak versterkt wordt als raadsleden gaan moraliseren, met als effect dat mensen zich gaan verdedigen en er een welles-nietes ontstaat.

  • Interessant is het gedachtengoed van Bart Brandsma over het wij/zij-denken en het doorbreken van polarisatie.

Licht de CdK en/of de kabinetschef in.

Veel CdK’s vinden het prettig om op de hoogte te zijn als er integriteitsschendingen spelen met het oog op de impact daarvan op het functioneren van de raad en de gemeente. Maar het kan ook belangrijk zijn voor uzelf: de kabinetschef of CdK kan adviseren en meedenken.

Vraag om advies.

Schakel het SIPA in, neem contact op met een collega-burgemeester of breng de kwestie in tijdens intervisie. U kunt ook een permanente adviesgroep/’bureau integriteit’ met expertise van buiten instellen (sommigen benutten hiervoor de Commissie van geloofsbrieven). Het is verstandig om aan de raad te laten zien dat u onafhankelijk advies heeft ingewonnen.

  • Het Steunpunt Integriteitsonderzoek Politieke Ambtsdragers (SIPA) adviseert over de aanpak van mogelijke integriteitsschendingen. Het SIPA is in 2015 in het leven geroepen door het ministerie van BZK. Het maakt onderdeel uit van het CAOP, het kennis- en dienstencentrum op het gebied van arbeidszaken in het publieke domein.
    Mail steunpuntintegriteit@caop.nl telefoon 070 3765950.

Bedenk hoe de raad te betrekken

Bespreek dit in het presidium. Realiseer u dat fracties een eerste verantwoordelijkheid hebben voor de integriteit van hun raadsleden. Spreek hen hierop aan en op de manier waarop ze hier hun rol en verantwoordelijkheid in nemen. U kunt bij de bespreking van integriteitskwesties geheimhouding afspreken.

Denk goed na over het laten doen van een extern onderzoek en voer de regie

Realiseer u dat het gaat om een langdurig proces met allerlei aspecten die om beslissingen vragen. Het is erg belangrijk om de betrokkene en diens partij te betrekken bij de keuze voor een extern onderzoek, voor het bureau en voor de vraagstelling en hen vooraf te conformeren aan de resultaten. De burgemeester is de aangewezen persoon om regie te voeren op het onderzoek.

  • Weeg zorgvuldig af of het nodig/gewenst is om een extern onderzoek te laten doen. Soms wil de betrokkene het zelf om zijn/haar onschuld aan te tonen.
  • Indien u overweegt een onderzoek in te stellen, bel dan het SIPA om met u mee te denken! Het SIPA heeft in de Wegwijzer Vermoeden integriteitsschending politieke ambtsdragers uitgebreide tips opgenomen hoe om te gaan met onderzoek en een onderzoeksprotocol opgesteld.
  • Doe het formuleren van de vraagstelling en - op basis daarvan - het selecteren van het onderzoeksbureau het liefst samen met het presidium en met de fractie van de betrokkene. De onderzoeksopdracht bepaalt welke expertise nodig is voor het onderzoek. Het politieke oordeel over een integriteitsschending is overigens niet aan de onderzoekers: dat is voorbehouden aan de raad.
  • Realiseer u dat een onderzoek lang duurt en doordenk wat in de tussentijd gedaan kan worden: hoe zorgen we dat de betrokkene niet al door de pers of politieke rivalen veroordeeld wordt, hoe communiceren we hangende het onderzoek, hoe wordt de betrokkene ondersteund?
  • Bedenk what-if-scenario’s voor de uitkomst van het onderzoek.
  • Denk na over de communicatie (intern en extern) na bekendwording van de onderzoeksresultaten. Bouw eventueel een ‘commissie van wijzen’ in aan wie de resultaten gepresenteerd worden.
  • Wanneer de uitkomst de betrokkene niet bevalt, wil die nog wel eens een ‘tegenonderzoek’ laten doen, als een second opinion. Het gevaar is dan dat er in de pers een welles/nietes-kwestie wordt geschetst.
  • Als de raad besluit tot het doen van een second opinion, denk dan zorgvuldig na over de vraagstelling in relatie tot het vorige onderzoek.
  • In bijna de helft van de onderzoeken komt naar voren dat er geen sprake is van een integriteitsschending, hooguit van onhandig gedrag. Let erop dat ook deze resultaten goed over het voetlicht komen, vanwege het risico dat ‘waar rook is, is vuur’ zal blijven hangen. Mensen die zijn beschuldigd, komen niet makkelijk af van het beeld dat ze niet integer zouden zijn.

Laat het OM of de rijksrecherche hun werk doen als er sprake is van wetsovertreding en/of corruptie.

Wees in deze situatie zelf zeer terughoudend, ook communicatief.
Bespreek een mogelijke wetsovertreding in de driehoek.
Doe aangifte en laat het OM zijn werk doen.

  • De rijksrecherche onderzoekt strafbare feiten en gedragingen die de integriteit van de overheid ernstig kunnen aantasten. Het gaat bijvoorbeeld om omkoping of het lekken van vertrouwelijke informatie door ambtenaren, raadsleden of wethouders.
  • Zie artikel 160 (wetboek van strafrecht) voor misdrijven waarvan u verplicht bent aangifte te doen.

Verleen nazorg

Als er geen bewijs is voor integriteitsschending

Bespreek met de beschuldigde en diens fractie wat diegene nodig heeft om weer optimaal te kunnen functioneren. Voor coaching of andere hulp is de fractie verantwoordelijk.

  • Realiseer u dat een beschuldiging van integriteitsschending vaak enorme impact heeft. Mensen die dat overkomt, voelen zich in hun persoon, in hun eergevoel aangetast. Ook werkt een beschuldiging door op hun functioneren nu en in de toekomst. Zeker als er veel media-aandacht is geweest, blijven verwijzingen naar integriteitsschending vaak eindeloos naar boven komen op het internet.
  • Het is belangrijk om als gemeentebestuur te werken aan eerherstel en daar ook publiekelijk voor te gaan staan.

Als er wel bewijs is voor integriteitsschending

Verleen dan nazorg aan de ‘achterblijvers’; de mensen met wie deze persoon veel werkte, het team waar hij of zij deel van uitmaakte. Vaak is er veel pijn, soms ongeloof en kunnen mensen zich persoonlijk gekwetst voelen. Hierdoor kunnen er ook verwijten over en weer ontstaan over het al dan niet (willen) signaleren en aankaarten. Let dus ook op kampvorming. Zorg dat mensen hun verhaal kunnen delen en besteed aandacht aan de pijn en het verdriet.

Trek lessen uit wat er is gebeurd.

Bespreek in het presidium en met de griffier hoe het integriteitsprobleem heeft kunnen ontstaan en hoe zoiets in de toekomst te voorkomen is.
Evalueer het proces en leg verbeterpunten vast in het protocol en bespreek deze raadsbreed.

Professionalisering