Burgemeestersloopbaan, toeval of regie?
Al meer dan 10 jaar verzorgt Intens het NGB-LoopbaanPlusprogramma voor burgemeesters en partners. Het heeft een aardige inkijk gegeven in het verloop van de diverse carrières en de loopbaanvraagstukken van betrokkenen. In dit artikel beschrijven we het loopbaanvraagstuk aan de hand van onze ervaringen als begeleiders en we hebben drie (oud)burgemeesters geïnterviewd over hun recente loopbaanstappen en hoe ze daartoe gekomen zijn: Leontien Kompier, Miranda de Vries en Christiaan van der Kamp.
Tekst | Mieke Laarakkers en Guus Hustinx
Geschreven voor de zomer van 2022
Het veranderende loopbaanperspectief
Vroeger werd je burgemeester voor het leven. Dat perspectief is het laatste decennium sterk verschoven. De rol van de burgemeester verandert en is steeds kwetsbaarder geworden. Veel eerder stelt de burgmeester zichzelf de vraag: Wat is mijn houdbaarheidsdatum? Wat wordt mijn volgende stap? En wat blijkt: hoe langer iemand burgemeester is, hoe lastiger het wordt om nog een echte stap buiten het ambt te zetten. Want, welke organisatie zit te wachten op iemand die 20 jaar of meer ervaring heeft -uitsluitend- als burgmeester? Dus de noodzaak om tijdig na te denken over en voorbereidingen te treffen voor een andere stap is wel degelijk aanwezig. Burgemeesters zijn ook steeds jonger en die generatie is er duidelijk over dat ze zichzelf niet tot hun zeventigste in die rol zien zitten. Voldoende uitdaging is voor hen een belangrijke drijfveer om andere stappen te zetten.
De loopbaan van veel van de burgemeesters uit onze groepen blijkt vervolgens van toeval aan elkaar te hangen. Dan horen we: ‘er kwam altijd iets voorbij, ik ben op de rijdende trein gesprongen, ik werd ervoor gevraagd. En: ‘er komt ook nu vast wel weer iets op mijn pad.’ Het gevolg daarvan is dat er pas over een vervolgstap nagedacht wordt als het urgent geworden is, als blijkt dat er ‘even’ niks meer voorbijkomt, als de tijd dringt. Dan ontstaat er druk en worden burgemeesters gedwongen vanuit een negatieve situatie stappen te ondernemen. Dan sta je meteen al met één-nul achter. Dus tijdig nadenken over je toekomst en zelf de regie nemen zijn belangrijk. En dat besef dringt meer en meer door. Dan is de vraag: wat zijn mijn mogelijkheden?
- Een vervolgstap als burgemeester?
- Als waarnemer aan de slag?
- Een stap buiten het ambt?
Miranda de Vries (oud-burgemeester van Geldermalsen en tot 2023 burgemeester in Etten-Leur):
Ik heb me dit keer niet weer ergens in laten rommelen. Ik heb bewust gekozen voor het burgemeesterschap. Ik heb naar verschillende gemeenten gekeken. Het werd Etten-Leur omdat deze gemeente een maatje groter is met een groter ambtelijk apparaat achter je, waardoor er meer ruimte is om me op de belangrijke zaken te richten. Etten-Leur staat vooral voor innoveren, continu willen vernieuwen. Er mag en kan hier veel. De raad heeft een breed akkoord geschreven. Het vertrekpunt is hier samenwerking en dat is voor mij van wezenlijk belang. Het is een lerende omgeving en een voorbeeld van nieuwe politiek. Mooi dat ik daar mijn bijdrage aan kan leveren. Ik ben als burgemeester vooral gewoon mezelf en werk graag in een groep, hoewel het soms wel fijn is om doorzettingsmacht te hebben. Ik kan aan ontroerend mooie dingen bijdragen. Zo ben ik blij en trots dat we heel snel 150 Oekraïners hebben opgevangen, waarbij de menselijke waardigheid centraal staat.
Bij mijn keus om als burgemeester door te gaan was het met zijn allen verhuizen wel het grote dilemma. We hebben de kinderen daar stap voor stap in meegenomen. We zijn samen meerdere gemeenten gaan verkennen. Brabant stond wel op het lijstje van de kinderen en ze wilden graag meer stadse voorzieningen, die vonden ze hier. Hoe ouder de kinderen zijn hoe lastiger ze het vinden om te verhuizen, maar deze aanpak heeft goed gewerkt.
Scherp krijgen wat je in een volgende stap zoekt is belangrijk. Gaat de interesse, het verlangen, naar een grotere gemeente of naar een andere politieke cultuur, meer stedelijke vraagstukken of juist het platteland, of een fusiegemeente waar opbouwen de opgave is? De centrale vraag is daarbij: ‘waarom juist deze gemeente en niet een andere?’ Dat is ook voor een vertrouwenscommissie een cruciale vraag.
Als waarnemer aan de slag
Leontien Kompier (oud-burgemeester van Vlagtwedde, oud-waarnemer in Langedijk en tot de zomer van 2023 waarnemer in Venray):
Ik was na acht jaar in Vlagtwedde wel in voor een waarnemerschap. Ik wilde dat graag uitproberen. Ik heb een voorkeur voor Noord-Holland, dat is mijn geboortegrond. Het werd Langedijk waar ik vier jaar gezeten heb. Ik was één van de twee voorgestelde kandidaten, dus toch een soort ‘solliciteren’. Ik heb daar erg prettig gewerkt, in goede samenwerking met het college en had veel steun van de raad. Eind vorig jaar werd ik gebeld door Gouverneur Emile Roemer, of ik wilde waarnemen in Venray. Nou, die timing was perfect. Het is al de tweede plek waar ik nu zit waar de raad het vertrouwen in de burgemeester had opgezegd. Hier in Venray hebben de raad en het college rond die situatie goed hun verantwoordelijkheid gepakt. Het is een heel stabiele en voortvarende raad. En het gaat goed, ik voel me hier geaccepteerd. Ik kwam in Vlagtwedde ietwat aangeslagen uit de strijd met de politiek mede vanwege verschil in opvatting over het asielbeleid in Ter Apel. Daar voel ik me nu wel voor gerehabiliteerd. Helemaal nu de raad in Venray unaniem heeft ingestemd met de opvang van 350 asielzoekers.
Ik heb me natuurlijk afgevraagd of ik wel geschikt ben als waarnemer. Ja, heb ik gemerkt, maar in tegenstelling tot wat ik daar vaak over heb gehoord, wil ik me juist wel echt verbinden. Ik kan me snel ergens thuis voelen. Ik ben in mijn jeugd vaak verkast. Ik heb me vaak moeten aanpassen. En dat heeft me een groot adaptief vermogen opgeleverd. Dat komt me nu uitstekend van pas. Ik voel me helemaal geen waarnemer, ik ga er ook direct wonen. Ik wil juist niet op afstand blijven. Ik zie dat de kwetsbaarheid van het ambt de laatste jaren sterk is toegenomen. Het is ook politieker geworden. De burgemeester zit vaak in een klem met de raad. Daar ben je als waarnemer wel veel vrijer in.
Er direct gaan wonen is voor mij makkelijker omdat onze kinderen al de deur uit zijn en mijn partner flexibel is en gewoon meegaat, hij kan veel van zijn werk vanuit huis doen.
Sommigen gebruiken een periode als waarnemer om zich verder te oriënteren en voor te bereiden op een volgende stap. Het punt is dat het aanbod van waarnemerschappen beperkt is en het aanbod van oud-burgemeesters die daarvoor in zijn, groot. Als verhuizen een issue is dan kan een waarnemerschap uitkomst bieden. Maar het waarnemerschap is altijd tijdelijk en daarmee een onzeker pad.
De stap buiten het ambt
Christiaan van der Kamp (oud burgmeester van Bodegraven-Reeuwijk, nu secretaris-directeur Omgevingsdienst Haaglanden):
Het burgemeesterschap en daarvoor ook het wethouderschap, was intens. Ik heb er met volle teugen van genoten. Het was voor mij jarenlang volle bak, 24/7 aanstaan. Als ik nu terugkijk dan zie ik: ‘dit is wat dat met je doet. Ik vond dat heel normaal, maar terugkijkend heb ik me de vraag gesteld of het ook anders kan?’ Ik heb nu weer weekenden. Ook in deze job ben ik nog steeds heel betrokken, maar niet meer zo buiten de werktijden en in de weekenden. De extra hectiek van het ambt ben ik kwijt. Thuis is nu thuis. Ik kan dat nu makkelijker scheiden. En natuurlijk sta ik er ook nu weer, maar wel met meer balans in mijn leven.
Ik heb het mogen doen al die jaren als burgemeester en dat voelt als een voorrecht. Bij mijn sollicitatie was, geen directie-ervaring, wel een thema. ‘U bent voor 80% bestuurder’, kreeg ik te horen. Ik heb me er met humor uit gered: ‘heb ik me daar als bestuurder jarenlang een slag in de rondte gewerkt om die ambtelijke organisatie op moderne leest te schoeien en om te vormen en dan zeggen jullie dat ik geen directie-ervaring heb’. Je brengt daarnaast ook veel mee aan maatschappelijke ervaring, dat moet je goed over het voetlicht brengen. De gaten in je cv die je als burgemeester hebt, daar moet je een goed verhaal bij hebben, want je hebt wel degelijk aanvullende persoonlijke kwaliteiten als oud-burgemeester die de concurrenten niet meebrengen.
Het LoopbaanPlus traject heeft me een heel scherp beeld opgeleverd van mijn kennis en kunde en mijn verlangens. Ik heb ontdekt dat je daardoor anders, scherper naar de arbeidsmarkt kijkt, meer vanuit ‘dit is wat ik wil’ dan vanuit: ‘ik ben er eigenlijk wel klaar mee’. Ik heb namelijk één ding geleerd: ga nooit ergens van weg, maar ga ergens naar toe.
Een inzicht dat ook hielp was: ‘het klassieke carrièrepatroon van de burgemeester, namelijk een grotere gemeente, dat kan ook anders. Van onzeker over de waarde van mijn rol ging het naar, ik heb wel degelijk voldoende ervaring. De doorslag voor mijn keuze was, het niet meer willen verhuizen. Samen wilden we ons nu een keer echt settelen. Daarnaast de erkenning bij mezelf: het is voor nu ook mooi geweest na al die jaren in het college van B&W.
De marktwaarde van de burgemeester
Gewilde functies buiten het ambt zijn directiefuncties van maatschappelijke organisaties in de zorg, het onderwijs, natuurbeheer, etc. Burgemeesters willen graag aan het roer staan èn een maatschappelijke bijdrage leveren. Selectiebureaus zien de burgemeester echter vooral als generalist, meer bestuurder dan manager. Ze worden vooral gewaardeerd om hun netwerk.
Weinig mensen begrijpen wat een burgemeester echt doet. In het plaatselijke krantje staan vooral de foto’s van een lachende burgemeester met ambtsketen die bloemen aan het jubilerende echtpaar aanbiedt of een feestelijke opening doet. Over de rol in de veiligheidsketen, bij crises en calamiteiten, over de rol bij integriteitskwesties hoort de gemiddelde burger, maar ook het gemiddelde selectiebureau, nooit iets, behalve als het mis gaat. We constateren dat burgemeesters niet zo goed zijn in zichzelf profileren, in overbrengen welke uitzonderlijke kwaliteiten ze vanuit dat vak meebrengen en hoe die juist belangrijk zijn in de gewenste functie.
Uit de Mindsonar test die iedereen in het LoopbaanPlus traject doet komt een beeld naar voren van de mindset van de gemiddelde burgemeester die dat bevestigt.
- Meer analyserend en afwachtend dan ondernemend
- Meer volgend en ondersteunend dan leidend en dominant
- Meer harmonie dan confrontatie
- Meer positief ingesteld dan scherp (zelf)kritisch
- Meer gericht op ‘wij’ dan op ‘zelf’ en dus vaag over de eigen bijdrage
Hoe maak je met zo’n mindset duidelijk wat je ‘waarde’ is, waar je voor staat, wat je ‘trackrecord’ is, wat je in je mars hebt? We horen die moeite terug in de verhalen over de verschillende sollicitatieprocedures.
De vierde weg
Er is een vierde weg. De oud-burgemeester die zelfstandig adviseur wordt, dagvoorzitter, coach voor burgemeesters of begeleider van gemeenteraden. Er zijn weinigen, die deze keus gemaakt hebben, die daar een financieel volwaardig bestaan mee op kunnen bouwen. Zeker niet over een periode van jaren. Oud-burgemeesters blijken hun ‘attentiewaarde’ ook snel kwijt te raken. Deze weg wordt vooral bewandeld door diegenen die vlak voor hun pensionering de laatste jaren willen overbruggen, vaak naast de doorlopende APPA-regeling.
Zelf de regie nemen
Bewuste keuzes maken, weten waar je voor staat, weten wat je wilt, wat je kennis en kunde is. Christiaan van der Kamp refereerde er al aan, ‘dan sta je er anders in, dan stá je er’. In het LoopbaanPlus traject ga je daarnaar op zoek. Bij voorkeur samen met je partner. Wat dat traject oplevert?
Miranda de Vries:
Met een lach: Het was gedeeld leed. Een veilige omgeving om te praten over je carrière al dan niet als burgemeester. Je kunt leren van het traject van je collega’s. Elkaar spiegelen, mailen, ondersteuning bij de stappen in een sollicitatieprocedure. Het samen sparren, de dilemma’s samen met de collega’s doorspreken. Ik heb helderheid gekregen waar ikzelf sta ten aanzien van het werk en mijn eigen ambitie. Het heeft gezorgd voor scherpte in de vraag: ‘wat wil ik?’ Door de gesprekken die ik met diverse mensen in andere sectoren heb gevoerd, ben ik erachter gekomen wat wel en wat niet bij me past. Ik ben met een breder perspectief geëindigd. Ik had uiteindelijk een leuk lijstje met aantrekkelijke functies, die me zouden passen. Het is gedivergeerd in plaats van geconvergeerd.
Christiaan van de Kamp:
Het traject heeft me gedwongen om mezelf vragen te stellen: hoe zit ik erin, wat drijft mij nu? Het grootste nut was voor mij de time out nemen en stilstaan bij mezelf (als burgemeester):
Wat breng ik in? Hoe sta ik erin? Wat vind ik lastig? Hoe ga ik daar mee om? Reflectie op de manier waarop ik mijn vak invul en op het waarom van die ambitie. En ik heb samen met Marijke, mijn partner, stil kunnen staan bij de vraag: ‘wat willen we samen?’
Leontien Kompier:
Het LoopbaanPlus traject heeft me de bevestiging opgeleverd dat het ambt bij me past. Dit is wie ik bèn. Het is een mooi ambt waarin ik vanuit al mijn ervaring veel te bieden heb. Het onderzoeken van mijn eigen historie en de gelaagdheid die daarin zit, heeft mijn bewustwording over mezelf versterkt. Dat kon ontstaan in de veiligheid van de groep en de diepgang die we met zijn allen zochten. Die groep had voor mij een grote meerwaarde door de dynamiek die er ontstond. Het was een soort (on)bewuste collegiale intervisie. Ik heb ook ontdekt wat me als burgemeester goed maakt. Ik ben respectvol, een mensenmens, een verbinder en tegelijkertijd ook heel stevig. Ik kan goed aangeven waar ik voor sta. Dat besef heeft vervolgens mijn performance verder versterkt.
Over het meedoen van de partner
Leontien Kompier
Het samenspel met de partners heeft eye-openers opgeleverd en zorgde voor verbreding. Dat mijn eigen partner erbij was, zorgde er ook voor dat het persoonlijker is geworden, dat viel bij ons mooi samen. De meerwaarde daarvan was ook dat we allebei dingen over elkaar gehoord hebben, die ons verrast hebben. Dat hielp vervolgens ook ons gesprek thuis. Ik ben zelf van nature wat meer gereserveerd en kijk de kat uit de boom. Met mijn partner erbij kon ik niet meer ontsnappen.
Miranda de Vries
Het was heel apart, in het begin ook wel een beetje gek. Je zakelijke rol en je privé rol vloeien in een keer samen. Maar het was heel goed om dat pad samen te lopen. Je keuze heeft immers altijd invloed op het hele systeem van het gezin. Het was goed dat ook de partners hun eigen traject liepen en niet als aanhang behandeld werden. Er ontstond een goede dynamiek, anders dan ik verwacht had. Als burgemeesters zijn we gewend dat de wereld om ons draait. Het was goed om dit zo te ervaren.
Christiaan van der Kamp
De meerwaarde van de groep, mits er een positieve dynamiek is waarbij iedereen zich committeert, en die was er bij ons, is evident. De collega’s snappen elkaar beter en kunnen daardoor beter en scherper doorvragen. De partner inbreng was heel verfrissend. Het was ook mooi om te ontdekken dat zij uiteindelijk met dezelfde vragen zitten. De ruimte die zij innemen is heel goed voor ons, de altijd in het centrum van de aandacht staande burgemeesters. Het heeft het gesprek in mijn relatie zeker verder gebracht. Ik kan daarover nù uitspreken dat het burgmeesterschap een egocentrisch vak is. Je partner mag de gaten dichten die we door ons ambt menen te moeten laten vallen.
De verdere loopbaan
Het LoopbaanPlus traject geeft ook handvatten voor toekomstige carrièrestappen. Het is niet voor niets een leertraject. Je krijgt een instrumentarium aangereikt waarmee je ook in de toekomst verder kunt. Daarnaast ontwikkelen deelnemers ook beelden over wat ze in die verdere toekomst zouden willen.
Leontien Kompier
Ik wil graag nog een aantal jaar door als burgemeester, eerst nog dit jaar hier in Venray. Ik wil zo graag meewerken aan het opbouwen van, wat ik maar noem, de ‘nieuwe politiek’: sociale samenwerking, brede raadsakkoorden, samenwerkingsovereenkomst van de hele raad. Ik ben niet van op de winkel passen en zoek dan ook naar uitdagingen waar ik iets extra kan toevoegen. Mocht dat niet lukken dan heb ik wel een plan B: het verkennen van de wereld van het toezichthouderschap. Ik ben daarin al stappen aan het zetten zoals een opleiding volgen en mijn cv op diverse plaatsen aanbieden.
Miranda de Vries
De keuze die ik heb gemaakt voor het burgemeesterschap is een positieve keuze. En, ook al klinkt dat tegenstrijdig, die heeft gezorgd voor verbreding. Het heeft ervoor gezorgd dat ik niet in een fuik gegaan ben, juist eerder dat ik mijn mogelijkheden verbreed heb. Ik heb een bewuste keuze gemaakt, in de wetenschap dat ik dit niet tot na mijn 65ste blijf doen. Er is meer dan het burgermeesterschap. Ik houd mijn behoefte aan het leveren van een wetenschappelijke bijdrage en heb genoten van vier jaar in de Raad voor het Openbaar Bestuur, dat heeft me zoveel opgeleverd. Ik heb gesprekken gevoerd in de gezondheidszorg, en heb daar nu een rol in een Raad van Toezicht, want die sector interesseert me mateloos. Ik ben aan het onderzoeken wat ik daar met mijn ervaring kan betekenen om misschien op de langere termijn daar mijn vleugels uit te kunnen slaan.
Christiaan van de Kamp
Ik heb deze stap gezet en dat bevalt me erg goed. Ik ben echt een andere wereld aan het verkennen in een geheel andere rol. Ik merk ook dat je, burgemeester af, je ‘belangrijke’ status direct kwijt bent en dat daagt me ook uit. Ik ga van hieruit verder bouwen.
Voor wie is het LoopbaanPlus traject geschikt?
Leontien Kompier
Ik zie dat de kwetsbaarheid van het ambt de laatste jaren sterk is toegenomen. Het is ook politieker geworden. Ik vind dat dit LoopbaanPlus traject standaard zou moeten zijn, juist ook voor jonge burgemeesters. Ideaal is een combinatie van jonge en wat oudere burgemeesters in een groep. Die hebben elkaar veel te bieden.
Christiaan van der Kamp
Ik heb ook ontdekt dat wat je doet als burgmeester maar half gezien wordt, behalve bij een crisis en dan doe je het niet vlug goed voor iedereen. Je positie is flinterdun als je onverwachts op de arbeidsmarkt komt. Daar kun je maar beter goed op voorbereid zijn. Met dit traject zit je toch steviger op je plek en geef je jezelf en je partner een mooi cadeau om over de toekomst na te denken.
Miranda de Vries
Start voordat je als burgmeester heel ongeduldig wordt, of je politieke houdbaarheid een rol gaat spelen. Op tijd beginnen, want de trajecten om burgemeester te worden zijn lang. Dus zorg ervoor dat je je eigen boeltje op orde hebt voordat dat gaat spelen.
Mieke Laarakkers en Guus Hustinx zijn beiden partner in Intens, een bureau dat veranderingsprocessen in (gemeentelijke) organisaties begeleidt vanuit de overtuiging dat mens en organisatie ontwikkelen hand in hand gaan. Het LoopbaanPlusprogramma is onderdeel van het NGB-Opleidingsprogramma. Geïnteresseerden kunnen zich melden bij Hilde Westera, directeur NGB. Het programma start elk jaar na de zomer.